Ben ik een evolutiedeskundige of een informatiemanager? In mijn werkzaamheden zie ik veel gebeuren, zaken die ogenschijnlijk alleen voorkomen in de context van een organisatie. Maar vanuit mijn brede interesse voor verschillende wetenschappelijke disciplines zie ik parallellen ontstaan.
Deze parallellen gebruik ik in mijn verklaring waarom een organisatie doet zoals hij doet. Ik ben niet de enige die dit ziet. Er zijn meerdere onderzoekers die op deze manier kijken naar een organisatie. Zo heb ik het boek Oerganisatie gelezen van Henk Verhoeven. In zijn boek gebruikt hij onder andere de evolutietheorie om verschillende aspecten van een organisatie te verklaren. Daarbij valt te denken aan: de drang om samen te werken, toepassen van altruïstisch gedrag en de voorkeur voor je eigen team boven een ander team.
Tragedy of commons
Een fenomeen dat mij al langere tijd bezig houdt is iets dat in de economische discipline bekend staat als een wolvendilemma. En voorbeeld daarvan is ’tragedy of the commons’. Dit voorbeeld gaat over openbare weides waar boeren in de middeleeuwen hun koeien konden laten grazen. Echter moest dit veld wel herstellen na gebruik, dit zou – als iedereen eerlijk handelde – geen probleem zijn. Het probleem was echter dat de gedachte dat je buurman zijn vee eerder of langer liet grazen dan jouw koeien (en dus jouw opbrengst), ervoor zorgde dat het minder waard zou worden. Hierdoor liet iedereen zijn koeien langer grazen dan nodig was, tot het veld compleet verwoest was en niet meer kon herstellen. Uiteindelijk verloor iedereen dus zijn opbrengst. Dit zie ik dan ook als een waarschuwing dat als medewerkers niet het gehele plaatje (kunnen) zien, dit kan leiden tot opportunistisch gedrag.
Game theory
Dit gedrag is niet iets dat zich beperkt tot de middeleeuwen. In de volgende persoonlijke anekdote laat ik zien dat dit ook dichter bij huis gebeurt. Enige weken geleden verbleef ik in een all-in resort waarbij het gebruikelijk is om je bedje bij het zwembad te ‘reserveren’. Op de eerste dag werden de handdoeken tussen 8:00 uur en 9:00 uur neergelegd. Echter bleek al snel dat er voorkeur was voor bepaalde plekken. Omdat ik redelijk vroeg wakker ben, constateerde ik dat in deze week de tijd naar twee uur eerder verschoof. De beste plekjes werden aan het eind van de week vanaf 6:00 uur ‘gereserveerd’. Hier werd duidelijk dat de omgeving zich aanpast aan het gedragingen in het systeem. Dit komt overeen met speltheorie (game theory): je kunt ongepast gedrag vertonen, maar het systeem waarin je acteert kan zich daarop aanpassen. In dit geval moest de handdoekenlegger steeds vroeger zijn bed uit.
Aanpassing aan je omgeving
Een ander voorbeeld zag ik laatst in de serie Cosmos: A Space Time Odyssey. In deze serie worden verschillende theorieën over ons universum behandeld. Hier wordt ook gesproken over de aanpassing aan je omgeving. Zij refereren aan Darwin, die in 1862 bloemen met een hele diepe kelk opgestuurd kreeg (Angraecum Sesquipedale). Hij verbaasde zich over de diepte en de beperkingen die dat oplegt voor het voortbestaan van deze plant. Zijn observatie leidde tot de aanname dat er een insect moest zijn met een enorm lange tong. Een insect dat tot op dat moment nog niet ontdekt was. Vijf jaar later publiceert Alfred Russel Wallace een artikel over de Xanthopan Morgani, een vlinder met een tong van 30 cm lang die zich voedt met de nectar van onder andere de Angraecum. Zo zie je dat je een redelijk betrouwbare aanname kan doen (voorspellen dat een insect bestaat), door het systeem waarin het bestaat te analyseren. Dit is iets wat voor een veranderdeskundige ook handig is om te doen. Vaak kun je uit de organisatiecultuur bijvoorbeeld al bepaalde aannames doen over de managementstijl, gedragingen en innovatie.
Natuurkunde in de sociale context
Ook in de natuurkunde zien we bepaalde wetmatigheden die zich ook voordoen in de sociale context van een organisatie. Denk bijvoorbeeld aan: het principe van de kleinste actie. Beter bekend als: ‘de weg van de minste weerstand’. Dit beschrijft de voorkeur voor de keuze van de minder moeilijke weg. De mens als rationeel economisch wezen, kiest om die reden ook liever de weg van de minste weerstand. Dat zie ik in de praktijk vaak terugkomen in de vorm waarbij mensen liever bij het oude blijven, maar ook wanneer er veranderd moet worden, mensen liever het minimale doen. Dit doet mij denken aan een quote van J.K Galbraith (1971): “In the choice between changing ones mind and proving there’s no need to do so, most people get busy on the proof.”
Dit soort voorbeelden blijft niet alleen beperkt tot biologie, astronomie of economie. De kennis van meerdere disciplines kan bijdragen aan begrip van de wereld van informatiemanagement. Zie jij vanuit je opleiding of ervaring ook linken tussen bijvoorbeeld marketing, geschiedenis of wellicht een heel andere discipline, laat het dan vooral aan me weten.
