Data speelt een belangrijke rol in de strijd tegen het coronavirus. Kennis is immers een krachtig wapen. Daarom is het verleidelijk of misschien wel noodzakelijk om hiervan gebruik te maken. Hoe landen data inzetten in de strijd tegen het coronavirus is met name afhankelijk van de waarde die zij hechten aan het recht op privacy. Azië is koploper in het gebruik van persoonlijke data. Ook sommige Europese landen gebruiken data in strijd tegen het virus. In de Verenigde Staten worden voorbereidingen getroffen om data te analyseren.
Azië
In Azië wordt data veel en op grote schaal ingezet om de coronacrisis tegen te gaan. Zoekmachine Baidu publiceert actuele locatie data van virusdragers. Op die manier kunnen besmettingshaarden worden ontweken. Chinese bedrijven introduceren gezichtsherkenningstechnologie die hoge temperaturen in een menigte kan detecteren en burgers kan filteren die geen mondkapje dragen. Ook heeft de Chinese overheid in samenwerking met Alibaba en Tencent (WeChat) de app Alipay Health Code ontwikkeld. In deze app moet de burger een vragenlijst invullen over de gezondheid en de recente locatiedata. Deze informatie wordt aangevuld met data van derde partijen. Op basis hiervan krijgt de gebruiker een gezondheidsindicatie met een unieke QR-code. Aan deze gezondheidsindicatie is een stoplicht-systeem gekoppeld. Rood betekent dat je waarschijnlijk besmet bent met het coronavirus en veertien dagen in quarantainemoet, oranje betekent een geringe kans op besmetting en zeven dagen in quarantaine en groen betekent dat je vrij kunt bewegen en geen risico vormt. Als mensen de metro willen pakken, boodschappen willen doen of naar hun werk willen gaan wordt de QR-code gescand om te controleren of alleen de mensen met een groene QR-code buiten komen.
Hongkong gebruikt elektrische polsbanden die zijn gekoppeld aan smartphones. Zo kan de locatie worden gedeeld en kan worden bepaald of virusdragers zich houden aan hun verplichte quarantaine. Om dezelfde reden gebruikt Taiwan locatiedata van smartphones van mensen in quarantaine en analyseert en combineert Zuid-Korea data afkomstig van camerabeelden, betaalgegevens en gps-gegevens. India controleert met behulp van gps-gegevens, camerabeelden en telecomdata waar virusdragers zijn geweest. In Singapore kan met behulp van de app TraceTogether worden achterhaald wie in de buurt van een virusdrager is geweest.
Europa
Diverse Europese landen onderzoeken de mogelijkheid om data in te zetten of doen dit al. De Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) biedt de mogelijkheid om in situaties waarin de volksgezondheid in gevaar is persoonlijke data te gebruiken. De Europese privacy toezichthouder, European Data Protection Board (EDPB), stelt dat privacyregels (zoals de AVG) geen belemmering vormen voor maatregelen die zijn genomen in de strijd tegen het coronavirus. Toch wil de EDPB benadrukken dat, zelfs in deze uitzonderlijke situatie, de beginselen van privacy in acht worden genomen. Het verwerken van persoonlijke data mag alleen als het noodzakelijk, redelijk en proportioneel is om de samenleving te bescherming. Ook meldt de EDPB dat locatiedata volgens de E-privacy Richtlijn moeten worden geanonimiseerd of dat voorafgaand toestemming moet worden verkregen.
Onlangs heeft de Europese Commissie aan grote Europese telecomaanbieders gevraagd om geanonimiseerde en geaggregeerde telecomdata aan te leveren van hun gebruikers. Telecomdata geven een indicatie van waar iemand zich bevindt, of hoe groepen zich bewegen (locatiedata). Zo kunnen overheden zien of je bijvoorbeeld vanuit besmettingshaarden door het land beweegt, maar ze kunnen ook zien waar samenscholingen zijn en op basis daarvan handhaven.
Telecomaanbieders inItalië, Oostenrijk, Duitsland en België delen op dit moment geaggregeerde locatiedata met de autoriteiten. Zo nam bijvoorbeeld Italië op basis van telecomdata, na toestemming van burgers, maatregelen om de lockdown te versterken. Uit de data-analyse bleek namelijk dat te weinig mensen thuisbleven.
In Nederland is dit gesprek nog niet gestart, maar het behoort wel tot de mogelijkheden. De Autoriteit Persoonsgegevens (AP), toezichthouder in Nederland, gaf aan dat overheden en bedrijven de ruimte krijgen om het coronavirus te bestrijden. “Privacy is heel belangrijk. Maar in deze crisis is de bestrijding van het virus en het redden van levens de topprioriteit”, aldus AP-voorzitter Aleid Wolfsen. VodafoneZiggo en KPN hebben aangegeven dat ze geanonimiseerde datasets willen verstrekken aan de overheid, mits kan worden voldaan aan de geldende privacywetgeving. De vraag is of dit bruikbaar is in Nederland. Er wordt weinig getest op het coronavirus en veelmensen weten daardoor niet of ze besmet zijn. De inzet van telecomdata in Nederland zal op dit moment daardoor mogelijk niet noodzakelijk, redelijk en proportioneel zijn om de samenleving te beschermen.
Polen pakt het daarentegen heel anders aan. Burgers in quarantaine kunnen een app downloaden, de app vraagt eens in de zoveel tijd om binnen 20 minuten een selfie te sturen met locatiedata. Automatische gezichtsherkenning bepaalt of de juiste persoon de quarantaine-selfie heeft gemaakt. Als de selfie niet tijdig is gemaakt of het niet de juiste persoon betreft, riskeren ze een boete die kan oplopen tot 1000 euro.
Verenigde Staten
Volgens The Wall Straat Journal worden locatiedata van smartphones in de Verenigde Staten ingezet om de verspreiding van het coronavirus in kaart te brengen. Op verschillende niveaus zouden overheden locatiedata via smartphones hebben ontvangen van een Amerikaanse gezondheidsorganisatie, Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Het uiteindelijke doel is om van 500 Amerikaanse steden data te verzamelen. Het Witte Huis heeft het statement nog niet bevestigd.
Wel bevestigt het Witte Huis dat de Amerikaanse regering samen met Facebook en Google onderzoekt of locatiedata van smartphones kunnen worden ingezet in de strijd tegen het coronavirus. De locatiedata van Google en Facebook zijn geavanceerder dan telecomdata. Gps-data van de smartphone wordt aangevuld met andere bronnen zoals wifi-netwerken en zendmasten in de buurt. Telecomdata geven alleen een indicatie van waar iemand zich bevindt, of hoe mensen zich bewegen.
Tot nu toe is alleen bevestigd dat de Amerikaanse regering alleen om algemene inzichten in locatiedata heeft gevraagd, bijvoorbeeld veranderingen in verkeerspatronen op de snelweg of bezoeken aan supermarkten. CNN meldt dat anonieme bronnen vermoeden dat uiteindelijk meer gedetailleerde data zal worden gebruikt en dit grote impact zal hebben op de privacy van Amerikaanse burgers. Amerikaanse bedrijven als Facebook, Google en Apple beschikken over gedetailleerde locatiedata van miljarden gebruikers van hun diensten. Ook vrezen privacy experts dat een ‘tijdelijke noodmaatregel’ om persoonlijke data te gebruiken in de toekomst ook voor andere doeleinden kunnen worden ingezet, zoals nationale veiligheid.
Tot slot
Technologie en slimme data-analyse spelen een grote rol in strijd tegen het dodelijke coronavirus. Dit is de eerste pandemie waarbij de wereld beschikt over informatie, technologie, social-media en AI. Het verlangen om het coronavirus aan te pakken met behulp van data mag geen excuus worden om de privacy helemaal overboord te gooien. Op dit moment is de aanpak van data in strijd tegen corona verschillend. Europa kent ten opzichte van Azië en de VS strengere privacywetgeving. De Aziatische aanpak lijkt daardoor voor de Europese overheden dan ook onwaarschijnlijk en zullen zij eerder op zoek gaan naar privacy vriendelijke methoden. Desalniettemin blijft het van groot belang dat overheden en bedrijven constant de proportionaliteit, noodzakelijkheid en redelijkheid toetsen van een privacy-beperkende maatregel.