In 2018 startten belangenorganisaties een bodemprocedure om het Systeem Risico Indicatie (SyRI) onrechtmatig te laten verklaren. SyRI is een systeem van het ministerie van Sociale Zaken waarin persoonsgegevens van Nederlandse burgers uit allerlei overheidsdatabases worden samengevoegd en geanalyseerd met de bedoeling om sociale zekerheids-, arbeids- en belastingfraude tegen te gaan. SyRI genereert op basis van de geanalyseerde data risicomeldingen, die tot verder onderzoek kunnen leiden.
De rechtbank zette de doelen van de SyRI-wetgeving, het voorkomen en bestrijden van fraude in het belang van het economisch welzijn, af tegen de inbreuk op het recht op privacy. Volgens de rechtbank voldoet de wetgeving niet aan de ‘fair balance’ die het Europees Verdrag voor de Rechten voor de Mens vereist om te kunnen spreken over een voldoende gerechtvaardigde inbreuk op het recht op privacy. SyRI mocht vervolgens niet meer als handhavingsinstrument worden ingezet. Staatssecretaris Van Ark van het Ministerie van Sociale Zaken heeft besloten om niet in beroep te gaan tegen de uitspraak. Van Ark wil een nieuw instrument ontwikkelen waarbij ze ook lering uit SyRI wil trekken. Hierbij zullen onder andere de Belastingdienst en het UWV worden betrokken.
Het kabinet dient een wetsvoorstel voor een grotere, ingrijpendere opvolger van SyRI in, de Wetsvoorstel Gegevensverwerking door Samenwerkingsverbanden (WGS). De WGS biedt vergeleken met SyRi nog ruimere mogelijkheden om grootschalige datasurveillance toe te passen op burgers, teneinde schaduwadministraties aan te leggen voor uiteenlopende doelen. In de SyRi-wetgeving was dit beperkt tot overheidsdatabases, onder de WGS kunnen alle data die bij publieke en private partijen liggen opgeslagen worden gekoppeld en geanalyseerd. De samenwerkingsverbanden die op basis van de WGS mogelijk worden zijn namelijk niet begrensd.
De belangenorganisaties die de eerdere bodemprocedure startten, heeft nu een open brief gepubliceerd aan het kabinet. Hieruit komt het volgende “De kern van de uitspraak van de rechtbank in de SyRI-zaak is dat de burger moet worden beschermd tegen machtsmisbruik en willekeur. De vergaande mogelijkheden die de technologische ontwikkelingen bieden aan de overheid, moeten hun tegenwicht vinden in wettelijke begrenzingen en effectieve waarborgen. Dat anders machtsmisbruik op de loer ligt bij complexe data-analyses en de schaalvergroting die ermee gepaard gaat werd onlangs duidelijk in de toeslagen affaire. Duizenden onschuldige burgers werden hierdoor geraakt. De gegevensanalyses op basis waarvan dit gebeurde waren ondoorzichtig, discrimineerden en werden met de burgers die het trof niet gedeeld.”
“Werkelijk alle her en der opgeslagen persoonsgegevens worden met dit wetsvoorstel fair game voor massasurveillance. Deze data kan voortaan zonder verdachtmaking of concrete aanleiding tegen burgers worden gebruikt inheimelijke analyses met ingrijpende gevolgen. In onze ogen vormt dit voorstel een gevaar voor het functioneren van de rechtsstaat.”, aldus Tijmen Wisman, voorzitter van het Platform Burgerrechten.
De belangenorganisaties verzoeken het kabinet dan ook met klem om de kaderwet in het wetsvoorstel WGS te heroverwegen.
Lees hier de brief die de belangenorganisaties stuurden naar het kabinet.
Bronnen: